Haurra amaren, arima Jainkoaren.

Ez daiteke izan Jainkoaren eta deabruaren.

atsotitz

Antso Gartzez, Nafarroko erregeak deliberatu zuen behar zuela gaztelu eder bat eraiki Euskal mendietako leku mitiko batean, erresumako lekurik ederrenean : Ortzanzurietako kaskoan.

Bainan erret kontseilariek, minixtroek eta aztiek ezetz!

• Nehondik ez duzu palaziorik egin behar Ortzanzurieta mendian. Mendi madarikatua da. Ortziak edota aire gaixtoak noiz nahi jotzen du. Deabruaren egoitza bera da!

Erregea tematu zen. :

• Ene erresuma guzian ez dut gune ederragorik aurkitzen. Palazio ederrena leku ederrenean eta kitto !
• Hola bada madarikazioa altxateko, gazteluaren harresietan beharko duzu haur bat bizirik ehortzi!!
• Ehortzi behar badugu ehortziko dugu !

Nafarroako lau haizetara bidali zituen mezulariak zaldiz, errepikatuz : “ Nork ere bere haurra emanen baitu erresumari, erregeari, Ortzanzurietako gaztelupeko harresietan ehortzia izateko, haurraren pisuaren araberako urrearekin ordaindua izanen da.”

Nehor ez zen azaldu. Alabaina, zein burraso izanen da aski bihozgabea bere haurra emateko, bizirik ehortzia izateko ? Hiru urteren buruan halere emazte batek jo zuen Antso Gartzez-en Iruñeko jauregiko atean. Emaztea hezur eta larru zen, eri, ezindua, bere azkenetan, etsitua.

• Harrazue ene hamar urteko alaba. Behar gorrian naiz. Nehondik ezin dut behar bezala hazi ere.

Erregeak haurra jauregian hartu zuen eta amak ukan zuen ordaina urrez.

Gaztelua eraikitzen hasi zutelarik ehortzia izateko une latz hura etorri zenean, Antsok deitu zuen neskatxa Iruñeko gortera, kontseilariekin hor zagolarik bildua.

• Ehortzia izan aintzin, haurra, zer litzateke zure azken desira ?
• Deus guti. Halere baditut bizpahiru galdera egiteko zure ingurukoeri, horien erantzunak nahi nituzke entzun.
• Mintza ! Zein dira zure galderak ?
• Zure jendeentzat zer da, gure munduan, gauzarik arinena ? Zer da goxoena ? Zer da gogorrena ?

Jakintsuak eta kontseilariak elgarretaratu ziren… Adosturik, aski laster, itzuli ziren.

• Gauzarik arinena guretzat da lumatxa! Nahiz batzuek dioten airea bera dela ! Lumatxa airatzen denaz gero arinago izan behar da. Gauzarik goxoena gure ustez eztia da.

Gauzarik gogorrena aldiz, adituek diamantea dela diote !

Neskatxa brauki aintzineratu zitzaien :

• Zer erantzun arruntak ! Ez da eskola handikoa izan behar holako erantzunen emateko.

Ez, jaunak ! Gauza arinena gure munduan ñiñi ttipi da, bere amaren besoetan. Amak hain du maite nun ez baitu ñiñiaren pisua senditzen ere, atxikiago eta arinago ordea…

Gauzarik goxoena ? Ez da eztia ! Ñiñi batentzat ez da amaren bularra baino goxoagorik. Ez da sekulan aski asetzen. Gauza gogorrena ?… Ezin jasana ama batentzat… jakitea, alaba bizirik harresi batean ehortziko diotela.

Hortan Antso brauki zutitu zen :

• Eramazue berehala neskatxa hau amarenganat !!

Ez da sekulan gaztelurik ikusi Ortzanzurietako kaskoan.

Johanes Bordazahar

Gartzea III. a Naiarakoa, orduan Iruñeko errege egin berria zen. Ramiro anaiak kontra egin zion Nafarroako lurrez jabetu nahiz. 1035 urte inguruetan Tafallan gertatu zen bi anaien armaden arteko gudua eta Gartzeak menderatu zuen Ramiro anaia.

Orain Naiaran gaude, orduan Errioxako hiriburuan, Nafarroako erregeen egoitzan.

Jauregiko jateko sala nagusiko atetik gizon arrunt bat sartzen da. Gartzea hor dago mahainean jarria, zenbait aitoren semez eta guardiaz inguratua, bazkal ondoko asebetea gozatzen. Bisitaria, erreberentzia apal eginik, hasten zaio :

• Maiestate ! Ni nauzu, Luis Rebollar bardo-kontalaria… Populuak bidali nau mezulari. Aski badugu zuen anaien arteko guduekin. Judu, musulman, kiristi, nomada, eskale, menditar edo hiritar, jendeak jendea balio du. Zu Nafarroako Errege, Gartzea hirugarrena, zuri tokatzen zaizu erakustea bihotz handiko bai eta goi mailako zalduna zirela, barkamenarekin bakea eskainiz populuari.
• Hitz ederrak… Nork daki ez ziren eraile bat ?
• Ni kontalaria nauzu… bardoa.
• Hea bada, bardoa zirela eta, erradazu nortzat naukazun ? Zakur? Asto ? Azeri ? Oilar? Ardi ?
• ASTO ! Dudarik gabe !

Guardiak oro jauzian zutitu dira, eskua puñalean. Gartzeak besoak zabalduz :

• Lasai ! Jaunak, jar zaitezte ! … Beraz, kontalari, asto naizela diozu ?
• “ Bai, gure zeruko Aitak, mundu hau sortu zuelarik animalia gotor bakoitzari bizi iraupen berdin-berdina eman zion. Hogoita hamar urte. Denbora luze baten buruan astoa jin zitzaioan eskatuz, otoi bizia labur ziezaion. Leher egiten zuela ikaragarriko zamak eta jendeak ezin eramanez. Bizkarra eta belaunak minbera. Bizia kurutzearen bide zitzaiola.

Eta zeruko Jainko aitak, doluturik, 12 urte kendu zizkion.

Ondotik zakurra, hatsankatua, hurbildu zitzaion otoitzez :

• Jauna, horrenbeste urte ! Sobera zait ! laster harat, laster hunak, beti lurrean etzana, gauez gau iratzarririk, saingaka, zaunkaka eta haumaka…Ez jan, ez lo onik! Lepotik kate eta tripan ostiko. Aski!

Zeruko Aitak 18 urte kendu zizkion hor berean.

Gero , horra behia hurbiltzen zaiola pausoki. Marrumaz, zahartzearekin beti-ta gehiago xahal eta esne eman behar, noiznahi uztarrian edo barrukian lotua. Hea bada bere bizi tristeari hamar urte kentzen ahal zizkionetz ? Baietz eta kendu.

Gizakumea ere otoizka hasi zen. Hau ere kexati.

• Jauna ! Baina 30 urte ez da aski guretzat. Horrenbeste gauza interesgarri bada egiteko bizian, ikasteko eta gozatzeko… Mila ikusteko sortuak gira…

Jaungoiko onak, deus erran gabe, astoari kendu hamabi urteak, zakurraren hemezortziak eta behiaren hamarrak eman zizkion gizakumeari. Horra zergaitik gure bizi iraupena 70 urtekoa den.

Eta zu, Gartzea, astoaren adin bete betean zira, ikaragarriko lan zamak pazientziarekin jasaiteko gai. Ondoko hemezortzi urtez zakurtuko zira, alde guzietarik saingaka, lasterka eta ausikika… Azkeneko urteetan, heltzen bazira, zaharminak joa behi bilakatuko zira. Barruki zokoan, astiro, hausnarrean, azken putarrak eta adarkadak banatuz. Hortarako diozut zure adinean astotan zirela ! Bihotzeko gizon zirelako, anaiari askatasuna eta zaldia utzi dizkiozu, beraz orroit nolako errespetua ere zor diozun animalia bakoitzari. Haien biziaz gain, haien lanaz eta haragiaz gain, zenbat zerbitzu ez dauzkizu emaiten !”

Eta ixiltasunean, gurtza biziki apal eginik Luis atera da gibelka.

Johanes Bordazahar

Amodioa zoin den zoroa

Mundu guziak badaki

Kreatzailea, mundu hau eta mundutar guziak sortu zituenean, zazpigarren egunean, pausatu zen. Horrenbestez, itzaletik atera ziren sentimendu, akats eta kalitate guziak elgarrekin pesta egiteko. Harat eta honat zabiltzan zer egin ez jakinez, nun eta Irudimenak agudo proposatu baitzuen :” Zergaitik ez josta kuku-gordeka ? “

Kuriositateak berehala, sudurra luzatuz: “Nola jostatzen da kuku-gordeka ?” Zorakeriak harro : “Bai! Josta gaitezen kuku-gordeka! Nik, begiak tapatu eta ehunera kondatuko dut, anartean zuek denak gordetzen zirezte, nahi duzuen tokian. Lehenik atxematen dudanak ordezkatuko nau.”

Duda-muda daldaran emaiten da berehala:

• Galtzen badut, zer bilakatuko naiz ?
• Ni ere zuhurki jokatuko naiz dio Nagiak
• Nik ez dut nahi hemendik mugitu salatzen du bere aldetik Alferkeriak.

Hiruak elgarrekin beti bazterrez doaz eta.

Zalutasuna eta Bizkortasuna bristean desagertu ziren eta Poza, jauzi punpeka, irriz lekutu. Fedea joan zen zeruan gora Jaungoikoagana. Pasionea aldiz ikatz gorrian sartu. Ezazolkeria listafin kafira batetan sarturik fite atera zela!

Garaipena arbola puntara igan zen, Gutiziak hurbiletik segiturik.

Bakardadea sartu zen sotoko upel batean, nehorren ondoan ez gorde nahiz. Jakintasuna oraino kalkulan zabilan nun aurkitu gordagirik segurrena. Esperantza ttiki-ttiki egin zen adar puntta-punttako begian. Bapatean, Tontokeriak atera zuen:

• Zer da egiten ari giren joko hau ?

Ezkorra, Pesimista, jadanik etsiturik zabilan:

• Ez naiz ari ! Ez dut sekulan irabazten.

Justiziak (Zuzentasunak) hartzen du Egia eskutik :

– Erreka zolan, lehar xehean gordeko gira. Nik, Justiziak, bazterrak nahasiz gordeko zaitut.

Zorakeriak – … 98, 99, 100!

Nor harrapatua izan da lehenik ? Alferkeria, hor berean da kukutua harri baten gibelean. Kuriositatea atera da gero, jakin nahiz nun gordeak diren besteak. Tzarkeria atera da ere salatzeko nun diren Zuhurtzia, Emankortasuna, Eskuzabaltasuna, Diskrezioa eta beste ainitz… Maltzurkeria ixilka Zorakeriari hurbildu zaio :

• Justizia eta Egia errekan gordeak dira.

Hitz hauek entzun bezain laster Justiziak urak zikindu ditu, Egia ez dezaten ikus. Egia ikusia izan delata, Justizia Zorakeriaren gibeletik lasterka joan zaio: “Ezetz! Egia ez dutela ikusi!” Horra nun behaztopatzen den eta erortzen. Zangoa beharturik segiten du, amor eman gabe, gaur ere oraino, beti maingu, egia nun eta nolakoa den adierazi nahiz.

• Oraindik bat falta da !
• MAITASUNA !
• Maitasuna atera zaitez ! Irabazi duzu!

Nehork ez du ikusi. Tzarkeriak ahapetik:

• Lorategian gordea da.

Zorakeriak makila hartzen du, jo eta jo, larrosa zangarrak eta elorri sistak, zanpaka, baztertuz. Horra nun Maitasuna ateratzen den, larrosa lore gorri batetatik, karrasika, begiak odoletan. Makilak eta elorriek bi begiak leherturik, arrunt itsutua. Zorakeriari, gaizoari, arras damutu zaio bere abrekeria eta hitzeman dio behin betiko:

• Zaude lasai ni beti ondoan izanen nauzu.

Geroztik Maitasuna beti da itsu, Zorakeriarekin bi-biak etengabe elgarrekin doaz.

Istorio zaharra

Johanes Bordazahar

Gizona gaztea, zintzoa eta argia zen. Gaztarotik, errabia batek hartu zuen. “Egia” non zen, zer zen jakin nahi zuen. Lehenik eskola handietako liburuetan bilatu zuen. Filosofiazko, erlisiozko, zientziazko liburuak irakurri zituen. Bakoitzak zion hura bera zela egiaren jabe, proba eta arrazoin guziak emanez; beste guziak gezurretan zabiltzala. Erlisioak berak dozenaka baziren denak elgarren aurka. Maisu handiek liburuetan ikasiak errepikatzen zituzten.

Halako moldez, merkatu izkin batetik pasatzean, itsu zahar batek erran zion :

• Oh ! zure delako « Egia » emazte eder bat besterik ez duzu. Zoragarria : goizargia bezain distiratsua, gaztea, eta gozoa, gozoetan gozoena. Hots : izaiten ahal den emazte gutiziagarriena. Emazte hura ezagutuz geroz ez duzu beste bat ez hurbildu, ez maitatu nahiko ere.

Perla arraro hura atxeman behar gorriak, gizon gazteari, bihotza erre zion. Ez zuen nehoiz bakerik ardietsiko emazte hura ezagutu gabe. Goiz batez, makila eskuan, xapela buruan, jalgi zen herritik, munduko bideetan zehar, egiaren gibeletik… Herri batetara heltzean galdatzen zuen :  

• “Egia” zuen herrira etorri omen da. Ikusi ote duzue ?

Eta aldi oro entzuten zuen kasik erantzun bera :

• Bai, bai ! Hemen egon da zenbait denbora bainan gero, bere egiatik zerbait utzirik, auzoko herrira lekutu da. Zoaz, zoaz urrunago, kausituko duzu !!

Ainitz ibilirik, nahiko solas eta pentsaketa entzunik, erranik eta eztabaidaturik; bizitzaren erdia herriz herri iraganik; deliberatu zuen, jendeak utziko zituela eta naturari buruz itzuliko zela. Segur, ama naturak erakutsiko ziola “Egia”-ren bidea. Eta sekulako jakintza, edertasuna kausitu zuen den mendren mamutx batean. Iturri bizien alaitasunak egitik zerbait salatzen zion. Zuhaitzek, itsasoak, landareek, xoriek bakoitzak bere maneran, mezu bera erraten zion : “Bai, « Egia » hemendik pasatu da eta bere hartarik zerbait utzi dauku. Bila ezazu oraino urrunago.”

Zahartu ondoan ere gizonak ez zuen amor eman. Basamortu eta ibaiak kasik denak zeharkaturik, bapatean gelditu zen, hor, mendi gorenen oinetan. Oihu egin zion mendiari

• Zu ederretan ederrena! Zuk badakikezu non dagon «Egia »!
• Bai, hemen nire baitan daukazu! Ni nauzu  “Egia” ! Bainan bidaiariren ezagun-begiak aspalditik ikasia zuen gezurra egiaren soinekoz jantzirik ibiltzen zela. Gezurra zion. Jo zuen aintzina.

Ez zen urrun joan. Munduaren puntaren puntara heldua zen, ibar zolan sartu zen, harpe ilun bat besterik ez zen. Polliki sartu zen. Begiak ilunbeari jarri zitzaizkionean, ikusi zuen emazte zahar bat konkortua, ileak zuri, larrua arrunt zimurdikatua. Berehala bazakien delako “Egia” zela. Makila pausatu eta xapela kendu zuen. Goibel zen, emaztea hain itsusia ikusirik…

– “Zu ote zira “Egia” ? Nire bizi luze guzian bilatu zaitut ! Zergaitik ihes egiten daukuzu ?

« Egiak » ez zion erantzunik eman. Ixil une luze bat izan zen.

• Orain joan behar naiz! Badakit “Egia” zirela eta ez zirela hemendik aterako. Herritarreri zer erran behar diotet ?
• Arrazoin duzu “Egia” norbait dela ? Ni naizela ez da arras hala! Bainan delako Norbait horrek egun batez erran zuen “Ni naiz, bidea, egia eta bizia” . Haren baitan aurkituko duzu “Egia”. Zu zintzoa zira, etxerako bidean, bilatzen segitzen baduzu, aurkituko duzu.

Makila eskuan eta xapela buruan, bidaiari zaharra, harpetik ateratzekotan zen :

• Eup! Zu! Eta erraiezu, zure herritarreri : “Ni “egia” emazte eder bat naizela : goizargia bezain distiratsua, gaztea, eta goxoetan goxoena.”

Arabiar ipuin zaharretarik

Johanes Bordazahar

Dohatsu bihotz garbiak ikusiko baitute Jainkoa 

Konpostelako pelegrin batek kondatzen du « Ginokatus » quidam delako baten ixtorio hau. Ginokatus ofizoaz zirkoko juglarea da : jauzikarien printze, ilargiaren seme, eroen maisu, astoen errege. Lepoa lau aldiz hausteko zorian egona, kasik bekatu mortalean bizi izana… Egun batez graziak hunkiturik deliberoa hartzen du Andredena Mariaren zerbitzuko emaitea bere bizia. Soka, pilotak, tapiza, kobrezko birlak laguneri emanik, sakelak hutsik, komentuan sartu da.

Abadea, jakintza eta zuhurtzia handiko gizona ez da batere fida.

• “Ginokatus” seme maitea ! Zer dakizu egiten Jaunaren zerbitzuko ?
• Zer dakidan ? Deus guti ! Badakit zernahi jauzi egiten, zaldi-ferratzen, behien sangaratzen….
• Haurride maitea, hobe duzu zure bidea zirkoan segitzea. Ez zira on gure komentuko ! Hemen Jaungoikoa adoratzen dugu gau eta egun. Andredena Maria otoizten. Lana eginik, kantatzen: hymnis et canticis. Horien denen ikasteko adina pasatua duzu.

Bainan juglareak ez du amor ematen. Hain du tematsuki otoiztu Abadea nun onartu baitute komentuan.

Multo modo, mila maneraz zerbitzu emana da juglarea : baratze-zain, sukaldari, zurgin, zapatain, jostun, nik dakita … Buruz tonto bainan laneko pronto. … Elizako liburu lodien hitzak, salmoen kantuak xorienak bezain misterio zaizkio.

Elizkizunetan, zintzoki belaunikatu orduko besteak zutik. Besteek Kantua finitu-ta hunek lau loriretan lelo-lelo aintzina. Besteen gibeletik beti. Elizkizunen ederra noiz nahi histen du. Halako batez Abade buruak deitzen du :

• Ofizio denboretan ez zaitugu gurekin elizan nahi !
• Aita! Egin bedi zure nahia!

Gaur, Andramariko bezperen ondotik fraileak atera orduko gure juglarea elizan sartzen da, bakarrik. Umilki belauniko emaiten da Andredena Mariaren aldarearen aintzinean,

• Andere Jainkoa! Damu dut ! Ez dut zuretzat, latinezko otoitzik ezagutzen.

Andere Jainkoa barkatu ene tontokeriak. Ez naiz sekulan eskolan izan eta nehork ez daut otoitzik ikasi. Dakidan gauza bakarra da zirko lana ! Salto guziak badazkit. Otoitzaren partez nahi bazinitu onartu ene jauzi batzu ?

Galtzak altxatu, ontutsik, hasten da itxulingoen egiten : briu brau, salto ta brinko.

Jauzien artetik oihu bat botatzen dio Ama Birjinari :

• Andere Jainkoa, orain zuretzat, salto doblea!
• Maria Jainkoa! orain salto inglesa!

Hor gaindi gertatzen da fraile sakristaua. Harriturik tarrapatan joaten zaio abade nagusiari erraitera:

• Gure juglarea deabruak bere eskuetan derabila !!

Abadea jauzian jausten da elizako atera. Ate artekatik horra bi begi pare so… Gure juglarea han, aldare aintzinean, mattin-salto bat bezala jauzika.

Gero eta ausartago gure gizona. Memento batez abiadura handi bat hartzen du eliza zolatik eta punpez, airean, bat, bi, behar bada hiru itxulingo egiten ditu eta aldare aintzinen erortzen da, hedailo.

Orduan, ate artekatik, lau begiek ikusi dute Ama Birjina ukurtzen. Eskua luzatzen, bere zetazko arropa urdinarekin juglareari kopetako izerdia pollikiño xukatzen. Abadea, zur eta lur, begiak hetsirik zeinatu da! Bere baitaratu ondoan, humilki joan zaio zutitzen laguntzera… “Bai, dohatsu bihotz garbiak”

Johanes Bordazahar

            1 – Gizon gazte bat karrikan badoa… Andere gazte bat kurutzatzen du.

Mutikoak irripar bat egiten dio…

Neskak ere irriño batez erantzun dio…

Gizon gaztea pixka bat herabe ausartu da. Hurbiltzen zaio andere gazteari.

• Barkatu andere gaztea, Bainan iduri zait, zu, nonbait ikusia zaitudala !
• Ez ez ez ! Ez dut uste !

Andere gazteak bi urrats egin eta gibelera itzultzen da. Gizon gazteari begietara begiratzen dio :

• Barkatu, Jaun gaztea, iduri zait zure aurpegia ezagutzen dutala.
• Ah ?

      2 – Hurbileko ostatu batera joaten dira. Kafe baten aintzinean, jakin nahi dute nonditk elgar ezagutzen duten. Neskak :

• Ah bai. Lizeoan elgar ikusi gira. Orroitzen* naiz. ‘La dune du Pila-ra’ egin genuen bidaia bat. Zuk sekulako jauziak egiten zinituen, dunan, salto ikaragarriak, itzuli purdiak, airean itxulingoak…
• Ez… Ez… gaizki zira. Sekulan ez naiz izan à ‘La dune du Pila’. Gu joan ginen « Futuroscope-era »
• Ah bon !!

Mutikoak :

• Eta bai zu kolegioan ezagutu zaitut ! Zu zinen eskolako bestetan zuk kantatzen zinuen eta pianoa jotzen zinuen. Iduri zinuen aingeru bat….
• Ez ! Ez dut uste ! Ez dakit kantatzen. Ez dut sekulan pianorik hunkitu….

Porrot ikaragarria !!

      3 – Biziki gaizki pasatu da. bainan biharamunean berriz elkartu dira.

• Nik Beatles musikariak biziki maite ditut !
• Zein ongi nik ere bai. Beatles-ak Eta Bob Dylan eta the Rollingstones !
• Nik ere oso maite ditut. Eta Brassens… Arrats guzia iragan dute kontu kontari…

Eta hameka ilabete berantago ezkondu dira…

Bizi luzea eman dute elgarrekin.  Elgar maitatuz. Haurrak… Etxea…Bilobak…Zahar-etxea.

            4 – Orain zahar etxeko sala handian. Gizon xahar bera badoa alde batera, oinak pixka bat herrestan. Andere xahar bera kurutzatzen du. Irripar bat egiten dio, adereak ere irripar bat egin dio. Jakinminarekin begiratzen dio batak besteari. Gizona, herabe, hurbiltzen zaio :

• Barkatu anderea ! Bainan iduri zait jadanik nonbait ikusia zaitudala ?
• Ez, ez ez ! Ez dut uste !
• Niri ere gauza bera gertatzen zait. Iduri zait zure aurpegia  ezaguna dutala !
• Ah ?

Bakoitzak besteari begietan begiratzen dio.

• Ah badakit nondik ezagutzen zaitudan ! badakit. Nire ametsetarik ezagutzen zaitut.
• Jakina andere maitea ! Bistan dena andere maitea ! Nik ere nire amets min-minetarik ezagutzen zaitut.  Prefosta !

*oroitzen

Handiek denak berez,  ttikiek batere ez.

Atsotitza

Baigorrin, aspalditik, ura beti bere bidetik, zubi konkorraren azpitik eta Etxauzeko jauregia, han, pendoitz hegian, oparo, ospetsu, puxant.

Bizkondeak  jauregi inguruetan zauzkan etxatierren artean bazuen Martin, Jaun Bizkondeari ihiziak ekartzen zizkion oihanzaina. Mundu guzian bezala, ordion* ere, haurrak beti haur.  Bizkonde edo apez, oihanzain edo laborari izan aintzin, jendea lehenik haur zen.

Gertatu zen jauregiko semea, ñiñitan, oihanzainaren emazteak, Mariak,  bularretik hazi izan behar zuela, Ganix beren semearekin batera. Bi  mutikoak elgarrekin haunditu ziren, esne beretik haziak, su berean berotuak, bazter berak kurrituak, ihizi berak lasterkatuak, sekretu berak partekatuak. Ezin berexiak ziren.

Baina kokots puntan bizpahiru bizar agertu zitzaizkionetik, jauregiko semeak bere noble mailako eskolak hartu behar izan zituen. Aita bizkondeak ez zuen begi onez ikusten semea laborari mutilekin nahas zadin. Etziren nehondik ere mundu berekoak. Halere noizean behin bi gazteak kurutzatzen ziren, burasoen ixilik.

• Ganix, atzo arratsean ikusi haut, haritz handietan, kafira miatzen ?
• Bai! Etxauzeko seme Jauna, begiztatua dut xoxo kafira.

Ganixek  begi zorrotza zuen, zango trebea, sudur fina.

• Zenbat kume ?

Ganixek eskuko behatzak erakutsi zizkion.

• Noiz sortuko dituk ?
• Egun hamabost berantenaz, Jauna.
• Nun ditek kafira ?
• Oihanbideko sasietan, Gerezteiko bide kurutzetik beheiti.

Baina zazpi egun barne, Ganixek ikusi zuen jauregiko semea, Gerezteiko bide kurutzean, xorikumeak ponet baten barnean zeramazkila.

Haserrea golkoan piztu zitzaion…! Baina zer balioko zukeen bakarrik oldartzea ? Jauregiko pareta mutuari ukalbilka jokatzea ?…

Urrengo egun batez Etxauzeko semea eta Martinena elgarrekin gertatu ziren berriz :

• Iep ! Ganix, ikusten haut, goiz-goizik, bazterrak kurritzen. Zeren gibeletik habila ?
• Bai ! Jauna! erbi baten ibilbidea ongi zaintzen dut. Badakit nun duen etzangia. Hemendik aste pare  batetara harrapatu beharko dut, Bazko zaharrez, etxean bestetako bazkaria badugu-ta…
• Nun dik etzangia ?
• Sagasteiko sasietan, Jauna.

Baina sei egun barne, Ganixek ikusi zuen bere adiskidea, Gerezteiko bide kurutzetik pasatzen, erbi gotor bat beharrietarik dilindan.

            Biziak bideak zuzen-zuzenak ez baititu, bospasei urtez, noizean behin, elgarrekin gertatu ziren oraindik.

• Ganix! Atzo ilun nabarrean ikusi haut, Gerezteiko bide kurutzean, neska gazte batekin. Neska lagun bat atxeman bide duk ?
• Bai, badugu elgarrekilakoa, ezkontzeko xedea ere, Jauna. Neska ederra, atsegina eta xintxoa da.
• Noiz berriz elgar ikusi behar zirezte ? (Elkar ikusi behar duzue)
• Egun zortzi.
• Jakiten ahal diat nor den ?

Ganixek aurpegia eskuarekin hiru aldiz torratu zuen:

• Bentabordako Janamari, Jauna.

Ondoko hitzorduan, Gerezteiko bide kurutzean, Ganixi ez zitzaion Janamaririk agertu.

Mila urte igaro-ta, zubi konkorraren azpitik, ura beti bere bidetik. Lehen bezala gaur ere jendea handi eta ttipi. Handiak aldatu, ez desagertu. Ttipiak beti berak. Politikan, laboratzan, ainitz alorretan bezala handiek beti atsegin izan dituzte ttipiak, nola otsoek ardiak.  Garaia da Euskal Herri mugatu honetan elkargo bakar batek gure indarrak bil ditzan;  gu, ardi ttipiak ez gaitezen beti bildots geldi, harraparien aztaparretan.

Johanes Bordazahar

• orduan

Nahi duenak bizi, zernahi gerta dakion, ez du behar etsi.

Lelo zahar.

            « Mutua » deitzen zuten, zazpi urteko haurra. Navajo Indiano haurra. Zergatik zen mutu ? Misterio. Mediku, belagile ala txamanek ez zakiten. Haurrak urteak bazeramatzan mintzatu gabe. Burasoek pentsatzen zuten mutu sortua zenaz geroz ez zela nehoiz mintzatuko.

            Delako  mutiko « Mutua » sortu zen ur bazterreko lur hezeetan, ihien artean. Egun hartan, indiano familien kanpamendua soldadu amerikarrek (US Army-k) atakatzear zuten. Aitak, emaztea haur minetan zelako, hartu eta eraman zuen aintzira bazterreko ihietan gordetzera, gerlari etsaiek ez zezaten aurki. Ama mutiko batez erdi zen, gerla gorriko oihu, garrasi eta tiroetarik bi urratsetan. Biek, ihi handien artean, bakardadean, hotzez eta beldurrez ikaran iragan zituzten beren lehen oren latzak.

            Indiano putikoak handitzearekin ez zuen hitzik ateratzen. “Ahots-gabea” izendatu zuten. Alde bat mutua zen, salbu zurrunga batzu entzuten zitzaizkiola estomakan. Bere zazpigarren neguan, « Ahots-gabea” eritu zen. Arrain hexur bat kokatu zitzaion zintzurrean. Ezin kenduz, goitika ez zuen gelditzerik. « Belagilea » deitu zuten. Hau, hexurraz aparte, berehala ohartu zen estomakan beste zerbait bitxia bazaukala. Korrokak » heldu zitzaizkion sabel zolatik, hurbilekoek aspalditik  entzuten zituztenak : korrokak, kolpatu batek botatzen dituen idurikoak.

            Belagileak, jakin zuelarik istorioa noiz eta nola sortu zen, irriño batekin, bere gisan esplikatu zuen sortu berriak soinuak “iretsi zituela”. Doi-doia sortua eta jadanik bazakien bere baitan, ez zuela oihurik egin behar, auhen bat egitean ama nun zen salatuko zuela,  etsaiek entzun bezain laster biak hilen zituztela.

            Hexurra kendu ziotenean, hexurrarekin, aspaldiko beldurra kanpora bota zuen. Mintzatzeko debekua ere joan zitzaion. Hitz egiten hasi zen. Ordutik beste izen bat eman behar izan zioten. « Barnatik mintzo” deitu zuten. Ez barnetik!  Barnatik, sakonetik mintzo.

&

            Baitezpadazko indar edo jite hori denek badugu gure baitan. Horrela aitatxi bat entzun dukezue haurreri kontatzen :

“Semaatxi” (semebitxi) ! Ñiñiak amaren sabelean, handitzearekin batera, baitezpadako indarra irabazten dik, bizitzeko gai izaiteko. Sortzean, ama eta ñiñia, erditze lanetan akiturik, lokartzen dituk biak. Orduan, ilunbetarik, lamina (batzuek ziotek aingeru begiralea dela) sortu berriari hurbiltzen zaiok eta erhia sudurpeko ezpainaren gainean polliki pausatzen dik, ahapetik «Ixxxo ! » xuxurlatuz. Hortik landa gaixo haurrak ikasi guziak ahanzten ditik. Ahanzten ez, bederen  bere baitan biziki barna sartzen zaizkiok. Hiri eta eni ere gauza ber-bera gertatu ziaukuk. Proba hor duk : denek badiagu sudur pean “laminaren marka”.  Hunkitzen ahal duk ildotxo hori. Hi ere, uste dukan baino gehiago haiz.”

            Zenbat jende ez da entzuten gertakari latz bat gainditu ondoren erraiten. « Nihaurek ez nakien holako gauza zail baten egiteko gai nintzela. »  Denek, gizaseme-alaba guziek, badugu gure baitan bertute baitezpadako hori, altxor hori, « ixildua ! ». Biziak bizitzeko emaiten daukun  sen ikaragarria.  Sena baino gehiago, jitea baino gehiago badugu. Hots : “Jainkozko bizitik.”

Johanes Bordazahar

1960ko hamarkada hartan gira. Gehexan mendiko etxe xume bateko semeak hemezortzi urte, gaztetasunaren garai gordinean da. Egun, atorra berria eta “pat’d’éph” galtzak soinean, mobiletez, lagunekin badoa, tarrantan, dancing-era.

Salan, mutil guziak barraren inguruan metatuak, baso bat eskutan. Bestaldean neska guziak lerroan. Bada kalaka, irri ta kakarazka… Erdian, gune hutsa. Itsasoa. Erdira menturatzen dena ito daiteke. Azkenean mutiko bat, aski edana, menturatu da itsasora, neskeen aldera :

• Dantza bat ?
• Bai! Gogotik !

Itsasoan ez dira ito! Eta hasi da dantzaldia. Gehexan gelditu da azken bakarra ! Beharrik orduan sartu baita neska eder bat. Inguruetako ederrenetarik. Dantzaldi guzian neska ez du nehori utzi. Denak jelos… Eta, geroztik, bien artekoak luze eta sendo iraun du. Presentapenak noizbait egin behar aitari eta, eguna azkenean etorri zaio :

• Zorionak ! Zatozte biak baratzera! Andere gaztea, jar zaitez ene ondoan. Hi,Gehexan, hoa baratze zolara eta altxa’zak harri hura.

Joan da Gehexan, harrokiro. Atorra besoak altxa eta “eup” eta “eup”, nehondik ezin harria mugi. Aitak neskari :

• Nahi zinuke holako mutil mengel batekin ezkondu ?
• Ee-ez !

Hortan neska atera da baratzetik eta Gehexanen bizitik…

Mutikoa ez da etsitu. Besoak indartu beharrez hasi da harresietako harri gotor guzien altxatzen. Ikasi du harri jasotzaileena. Harria perekatzen, harriari mintzatzen, lau urratsez gibelatzen, otoitz bat egiten eta hasperen batez brauki harriari lotzen.

Debaldetan ! Maitemindu den bigarren neskarekin, aitak galde egin diolarik altxa dezan harri bera, gaizoak, ez du doi-doia mugitu baizik. Bigarren neskak ere ihes egin dio.

Hor bai etsitu dela Gehexan. Neskekilakoa arrunt itzali zaio. “ Neskek ? Itxura, bai, baditek, funtsik ez!”

Halako batez, lagunek bortxaz dantza lekura eraman dutelarik, neska bakoitzari bizkar eman dio. Noiz eta ere ezezagun bat hurbildu baitzaio, irriñoa ezpainetan :

• Dantza bat ?
• Uste duzu ? Boof, nahi baduzu !

Noizean behin ele arrunt batzu atera dizkiolarik, neskari irria jori atera zaio. Bizpahiru dantza eman dituzte elgarrekin.

• Heldu den igandean elgar ikusten gira, Gehexan ?
• Boof! Zergaitik ez !

Elgarrekin atera dira sei ilabetez, molde jarraikian. Bata besteaz agradatzen hasi ere. Ilabeteak pasa-ta mutikoak deus ez galdatzen.

• Nitaz baliatzen zira, Gehexan! Ez duzu asmo seriorik!
• Nahi zinuke aitari presenta zaitzadan ?
• Bai eta nola !

Mutikoak, ezinbertzean :

• Goazen ! Beraz !

Etxera heltzean Gehexanek :

• Aita ! Hemen duzu ene neska laguna, Xabina!
• Ongi etorri! Xabina ! Jar zaite hementxe.
• Hi! Hoa, baratze…
• Baadakiit !

Mutila badoa gain behera, burua apal, zangoak herrestan, neskarekilako azken minutu triste hura ahal bezainbat urrunduz… Ukurtu eta hasi zaio harriari mintzatzen, amultsuki haztatzen. Nondik lot ? Orduan du ikusi, bazterretik, itzal bat hurbiltzen eta harriaren bestaldean, parez-pare, bi beso zurail eta argal. Eskumuturrez harri zolan sentitu ditu behatz xamurrak … “Eup!” Biek altxatu dute harria, ontza ttipi batez, baina … Altxatu !

Eta gain hartarik entzun da aitaren boz ozena …

• Hori, hori ! Zuek biak elgarrekilako eginak zirezte !

Johanes Bordazahar