2016/03/03 ko bulego bilkura hegoaldean egitea erabaki genuen, Gillermo donostiarra ez beti Baionararaino ekararazteko. Hau paradaz balitu zen bixitaldi baten muntatzeko San Pedroko untziolara, Albaolara.
Hemen dituzue Gillermo Etxeberriak paratu txostenatik hartu 2 orrialde.
Dokumento osoa ikusteko klika hemen
Ondotik, Peio Jorajuriak Herrian agerrarazi zuen artikulua.
San Juan baleontziaren erreplika historikoa
Adiskide multxo batekin Pasaia San Pedrorainoko itzulia egin berri dugu. Albaola elkarteak abiatua duen xantier miresgarriari behakoa ematea ginuen helburu. Pasaiako badiaren kasik puntan aurkitzen da Albaola Faktoria. 1998an sortu zen Albaola elkartea, itsas ondarea begiratzeko edo zaintzeko. Azken urte hautan xantier handi bati lotua da: Ternuako uretan XVI. mendean hondoratutako San Juan euskal baleontziaren erreplika baten eraikitzea. Xantier horren ondoan, museo bat dute apailatua, proiektu horren adierazgarri dena. Hori guzia dugu bisitatu Mikel Leoz gida argiarekin.
Euskal arrantzariak aitzindari
Erdi-Arokotzat itsasoan gaindi bazabiltzan euskal arrantzaleak, beriziki balea ihizin, IX. mendeko dokumentu batek seinalatzen daukunaz. Ikaragarriko trebezia bazaukaten itsasoan, frantziar, espainiar eta ingleseri besteak beste aise nagusi zirela, Mikelek erran daukunaz.
Ausartzia horrek Ternuaraino gidatu zituen, bakailaoa arrantzatzeko eta balea ihiztatzeko. Euskal kostaldeko portu guzietatik, mugaz bi aldetakoetatik, abiatzen ziren itsasontziak, gutiz gehienak portu horietako ontzioletan eraikiak, horien fabrikazioa gain gainetik menperatzen zutela. XVI. mendean Pasaian berean baziren sei ontziola.
Garai hortan, urtero 70 ontzi abiatzen ziren hemendik, bakoitzean 60 bat mariñel, bi ibilbide desberdin har zezaketela Ternuara heltzeko, aroaren arabera, laburrenak 5.500km egiten, luzeenak 6.300km. Bidaia denboran, edateko ura ez zelakotz ongi kontserbatzen, ontzi bakarrean 50.000 pinta sagarno karreatzen zuten milako bat barrika ttipitan (tribulante edo arrantzale bakoitzarentzat egunean 3 pinta).
San Juan baleontziaren aurkikuntza
Ternuako toponimiak badauzka euskal izenak, hemengo arrantzaleek han gaindi eramaniko biziaren lekuko. Bainan bertzelako arrasto guti zauden. Gehiago jakin nahian, 1970eko urtetan, Selma Huxley Barkham historialariak ikerketa batzuk egin zituen Euskal Herrian. Itsasgintzako artxiboak ikertu zituen, bereziki Oñatiko Unibertsitate zaharrean. Eta aurkitutako dokumentuak berme, Kanadako arkeologo talde batek, Robert Grenier buru, Pasaian eraikitako San Juan baleontzia aurkitu zuen 1978an Butusko portutik itsasoan haratago, Red Bay badian. 1565ean hondoratu zen olioz beterik zagon baleontzi hori, bainan egoera nahiko onean kontserbatua izan da itsasoko uretan, zureria eta kalamuzko sokak frango ongi beiratuak izanik. Arkeologoek 30 urte behar izan dituzte halere ontzi hori bai eta inguruko beste aztarna asko ikertzeko, zeren horgo portuko inguruan uda oroz 600 bat mariñel bazagon, arrantzako lanen gainera, txaboletan bizi eta lan egiten zutenak, olio ekoizten bereziki. Aurkitu dira txabolen arrastoak, txalupak, balearen gantza urtzeko labeak, aurkitu ere 140 gorputzen hezurdurak… Geroztik UNESCOk “munduko ondare” izendatua du euskal balezaleen aztarna gune hori guzia.
Erreplikaren eraikuntza
Albaolan, San Juan baleontzia nolakoa zen ulertu-eta, duela bi urte maketa bat egina izan da berdin-berdinean (1/20 eskalean). Eta gaur 22 metro luzetasuneko baleontzi horren erreplika egiten ari dute tokiko ontzi-arotzek, 2014ko ekainean hasirik, munduko ontzigintza-eskola askotako ikasleak etortzen zaizkiela laguntzera. Noiz ezarriko ote dute uretan? Bada oraindik lan asko egiteko. Anartean, zinez bisita merezi du Albaolak. San Juan astez aste ari da gorpuzten eta edertzen…
P.J.