Idazle: Johanes Bordazahar

Amatxi ⇒  

Ametsa ⇒

Ametsak (i)   ⇒

Antoine d’Abbadie d’Arrast ⇒

Artzaina eta lguzkia   ⇒

Asto 2 ⇒

BAIGURAKO AINGERUA   ⇒

Baldarreta ⇒

Baratze bat nahi deizut egin ⇒

Baratze zolako harria ⇒

barnatik mintzo ⇒

Bi bular anaiak ⇒

Bi Maitalealcdoc

denbora eta herioa

Dohatsu bihotz garbiak ikusiko baitut…

egarriz (apir. 26ko).

egiaren bila

erokeria + maitasuna

Erregea asto

Erregea eta neskatxa

Errekagorriko belea 2 x

Etorri zen goizen arteko goiz bat

Falta zen hitza 2

Gizona gizon

Hain desberdinak eta

Haranbeltzeko ostalerra

Haurra eta heriotza

Hergaraiko azéri zaharra

Haranbeltzeko ostalerra

Haurra eta heriotza      <

Hergaraiko azéri zaharra

Herioa baldarretan  

Herioa eta denbora

Hiru ziren 2.pages 

hiruzpalau aholku merke

Hitza hitz x  

Idia adarretik

Igelen lehiaketa

ikas-ak aitatxi bizi

Intxaurrak x   <

lrrinoa

ltsasoari

Izana bat

Kasko gogorrak      <

kondalaria

laminaren kutxa

Laranjaren gustua

Larrosetan_ederrena_-1-[1] x

Le chant du réfugié     

Maitasunaren sua

memoria

Mirua eta saia

neskatxa latsagian

Nola ikasten zuten jendeek (Herria)

Nun gorde da Jainkoa

Olentzero

On egina.aoc

Opari

Oparia

Osaba Kristobal

Otoitz zuzena (2)

Otso ihizia

Otto Pettanen Inglesa x

Pegarra hutsa

Pelo harria

Pette Palanka

Sakaiko saia

Salomon eta neskatxa

Salomon eta xinaurria 1

Samouraï Kasaï 3

San Mikolas eta ebasleak

Seinaleak irakurri (herria)

Tantiruri 1

Txürüla 1

Urdazubiko astoa

Urrezko pipita

Xanti eta intxaurra

Xoria kantuz entzuten zuen gizona

yacoub pragako kondalaria.

ZARHA 2

Zerda maitasuna

zerri gosetiak ezkurra aments

zoriontsuaren atorra

Hendaiako Abbadiako Jauna (Antoine d’Abbadie d’Arrast-euskaldunen aita delakoa) adinean han harat joana zelarik, adiskide batek galdatu zion nor izan zuen maisurik handiena.

Erantzun zion maisu ainitz ukan zituela, zerrenda luze baten egitea alferrezkoa zitzaiola. Bainan gehitu zuen :

“Halere  baditut hiru maisu nehoiz ahantzi ez ditutanak.

Lehena xakur bat zen. Bidean, Bidasoa ibai bazterretik oinez nindoan batez, nire aintzinetik xakur bat bazabilan, xakur erratua, alderraia, hain segur konpañia zenbaiten eske… Edan beharrez xakurra urera hurbildu zenean bat batean saingaka, beldurrak harturik, niri buruz tarrapatan itzuli zitzaidan. Etzen deus ibaian. Bere burua ikusi zukeen ur axalean, ustez eta beste xakur bat zen.

Baina hain zen egarri nun, beldurra gaindituz, berriz urera itzulirik,

Salto egin baitzuen, amorru biziz, etsaia garaitzeko. Bistan da ukaldian berean etsaia desagertu zitzaiola. Ulertu nuen xakurrarena. Zenbat aldiz ez ninduen beldurrak gibelerazi ? Irakatsi zautan guhauren beldurrak dauzkigula jendeak eta gauzak diren baino beldurgarriagoak egiten. Hor ikasi nuen bizian beldurraren gainetik menturatu behar nintzela…

Bigarrena basa-ihiztaria zen. Etiopian. Egun batez basamortuko mendietan, galdu nintzen, leher egina eta sukar tzar batek  ahuldua. Ke usain bat segituz, heldu nintzen artzain baten etxolara. Aterbetu ninduen eta bere ohantzea utzi zautan. Goizero bizpahiru orenez, etxola utzirik, ihizira joaten zen, jateko zerbaiten bila. Adar-tuta luze bat uzten zautan, zerbait gerta baledi deitzeko. Eguerdi irian itzultzen zen, eskuak hutsik. “Bihar goizean, Jainkoak nahi badu zerbait hatxemanen dut.”  Biharamunean bezperan bezala itzultzen zen. Hamar-dotzena bat egunez, etsitu gabe, errepika bera entzun nion “… Bihar Jainkoak nahi badu…” Ainitz aldiz artzainaz orroitu naiz, amor emaitekotan nindagolarik orroituz : « Bihar, Jainkoak nahi badu, berriz … »

Mutil koxkor batez oroitzen naiz ere. Ikusten nuen mutikoa goizero elizara joaten. Urruñan izan behar zen, untsa oroitzen banaiz. Elizan sartzean pizten zuen kandela. Familiako norbaitentzat otoitz gisa pizten zukeen. Halako batez hurbildu nintzaion trufa arraillant batekin, gogoa nahasi nahiz  :

• Hihaurek piztu duk kandela ?
• Bai, jauna, nihaurek.
• Beraz erraiten ahal dautak nundik  hartu dukan argi hori ?
• Zer ?
• Erradak hire argi hori nundik jin zaukan !

Mutikoa irriz hasi zen. Ufako batez sua itzali eta galde egin zautan :

• Jauna ! Argia joan da!  Erraiten ahal dautazu norat eskapatu  den?

Mokoa net hetsiz zautan. Nire lekuan ezarri ninduen! Ni,  jakintsuna, ustez eta hura baino gehiago nintzen.

Egia erraiteko, bizia bera izan zait maisu nagusien. Bizia den bezala. Bere ttipikeri eta handitasun guziekin.  Gertatu zaizkitan guziak,  onak eta txarrak, xantza bat bezala hartu ditut.  Unean unekoari ahal bezain ongi etorri ona eginez.”

Johanes Bordazahar

Baratze bat nahi deizüt egin

Amets segeretüenekilan…

Pier Paul Berçaitz

            Etxe gibelean, haritz handiaren azpian, sei urteko haurra ari da jostetan : « Belen belen, bee…» ezkurrak ardiak ditu. Bapatean entzuten du aitaren traktorra burrunban.  Haurra, zurezko traktorra eskuan, lurrean, alorraren iraultzen ari da. Horra bidea, enzilaia meta. … Gelditu eta hasi da ametsetan : « Ah aita banintz ! Traktorraren gainean munduko erregea ninteke ! Jaun ta jabe ! Nolako lanak, zein ongi eta laster eginak ! Azkarra eta errespetatua izanen naiz herrian…. ! »

Haurrak ez dakiena da etxea ere ari dela ametsetan, mendi hegian. « Nahiko nuke ehun solairuko   bizitegia izan. Zein maiteko nukeen ene burua ikustea hiri handi baten erdian zut eta zabal, igogailuekin, dena berina, kaskoan antena-haga oihana. Gauaz argiz dirdiran. … Ha !  Bizitegi dorre bat banintz etxe xoil galdu bat izaiteko orde ?

Hala hala, ibar zolan ; herrixka bera ari da ametsetan. « Iri handi bat banintz ?! Etorbide zabal eta luzeekin, hiper-merkatuekin. Bankuak, zinemak, areto handiak, kirol zelaiak, geltokiak, aireportuak, alde guzietan. Mota guzietako jendeak trumilka aferetan harat-hunat. Bizia pilpilean. Bazterrak hilak dira hemen.»

Herrixka aberri ttiki batean kokatua baita, hau  ere ametsetan dago: « Ah munduko hamabi estado handienetarik banintz. Zabala, aberatsa, poderetsua, muga finkoekin. Armada handi batekin, herritarrak defendiatzeko. Auzoko nazioak beldurrez atxikiko nituzke.»

Aberria bezala, gure planeta ere ari da ametsetan. « Iguzkia banintz ! Planetak ene inguruan itzuli mitzuli meneko nituzke. Denen indar, denen argi nintzateke ! »

Bainan ez haurrak, ez etxeak, ez herrixkak, ez aberriak, ez eta ere planetak uste ez dutena da : iguzkiak ere bere ametsa badaukala : « Lur planeta banintz mila kolorez jantzia, soinu eta usain ugarikoa ; mendi, itsaso, zelai, ibaiekin, hain desberdinak, hain aberatsak. Biziz gaindika, oi lur urdin maitagarria ! »

Estado handia ere ari da ametsetan. « Ah  aberri ttipi bat banintz ? Armadarik gabe, zergarik gabe, legedi konplikaturik gabe, presondegirik gabe, zaintzeko mugarik gabe. Hots, buru hausterik gabe … »

Hiri handia, estadoa bezala, gogoetetan dago. « Oxala ! Herrixka bat banintz ? Zer bakea ! Zer goxotasuna. Zer bizi lasaia. Auzoen harat hunat baketsuekin, haien solas  zuhur eztiekin… Xoriak eta arbolak ixkin guzietan, loreen eta animalien erdian…Eta zenbat grazia ttipi zoko moko guzietan ! »

Hiriko  ehun  solairuko bizitegia, burua lanoetan galdua arida bere baitan : « Nahiago nuke etxe ttikpi bat izan. Zer joia ! Mendi hegian irriz, leiho gorriekin, erridauak berinetan ; lore baratze batez inguratua, …. »

Aitak, traktorraren gainetik. haurra ikusi du haritz handiaren azpian josteta …  « Ah   haurra banintz, kezkarik gabe ; duda mudarik, zorrik gabe, konfiantza osoan… Gure haurrak balaki zenbat eta zenbat lan, kezka eta gataska behar den bizitzeko ! Jakin gabe gure lanak zerbait balio duenetz ere. »

Etxe gibelean sei urteko haurra ari da ezkurrekin ardika : « Belen, belen. Bee bee ! …  “Ah aita banintz ! Traktorraren gainean munduko erregea nintzateke ! Jaun ta jabe … »  Hola doaz ametsak eta asmoak gure munduan: itzuli-mitzuli. Zerri gosetiak ezkurra amets!

Haurtzaroko ainitz amets gogoan dauzkagu oraino. Bakoitzak bereak edo elgarrekin ditugunak, aberri oso batenak. Gehienak bete ez ditugunak, batzu ez beteko ere. Bainan amets guzietan baliosena, ederretan ederrena : haurrarena.  Ametsarekin geroaren eraikitzen hasia baita. Gu, gaurko bizikoak gira. Haurra jadanik biharko etxean bizi da. Eskuetan daukan ezkurra bezala :  hor baitago lo haritz handi ikaragarri baten ernamuina.

Johanes Bordazahar

… aise mendian zuen etxea… mahaxterka aritzen zen, ezkondua, ezkondu berria.

Badakizue gure Herrian badira behereko etxeak eta gaineko etxeak. Gaineko etxeak, edo bordak, badu pentze bat. Pentzean egiten zen belarra udan. Belarra egiten zen eta jendea hor egoten zen bizpahiru azindekin. Azindak denek badakizue zer diren… Mamilla eta Master hor dira ezkondu berriak.

Urrusko bestetan, hori Baigorrin da, egiazko istorioa dela erran dut, bazen Kesus, Baztangoa; bere mandoarekin etortzen zen bezperan, besta bezperan. Mandoaren gainean ekartzen zituen tabakoa, 43, Pastis, Patxaran. Etxez etxe pasatzen zen eta manatua zutenek ukaiten zuten beren eskaera.

Beraz, gure Kesus bere mandoarekin heldu zen eta azken etxea Maixterrenea, azken etxea, gainean eta gero muga, segitzen nauzue?…, eta etxeari hurbiltzean ikaragarriko ortzia ximixtak, ortzia, bum bum, harria… “Arri! Mandoa!” Gure Kesus harriaren azpian, eta hantxet Maixtriaeneko leihotik… leihoa idekitzen da eta andere gazteak egiten du: “Kesus! Fite! Sar zite fite! Sar zite fite!” Kesus, bere mandoarekin eta bere kargarekin, sartzen da behitegian.

Esplikatu behar dut… mendiko etxeak, badakizue nola eginak diren? Bada malda eta maldari kontra egiten da etxea. Erran nahi baita azpian bada behitegia eta gainean bizitegia, jendeena. Eta beraz gure mandoa, Kesusekin, sartzen da behitegian, eta Kesus zakuarekin ateratzen da eta sartzen da sukaldean.

Sukaldean sartzen delarik: usaina! Bixkotxa baten usaina. Mahain gainean badira bi bixkotxa. “Gâteau basque!” Zerendako dira? Zeren  biharamunean bestak dira. Herriko bestak dira. Guk beti bixkotxak egiten ditugu, holako bixkotxak, bestetako. “Fite fite bustia zira! Hor pausatu zure gauzak eta zato supazterrera berotzera eta idortzera”. Eta gure gizona, gure Kesus hurbiltzen da eta… zuek beharrik ez duzuela ezagutzen Kesus nola zen… eta hor egoiten da… Betiko usain hori eta…

.

“Afaldua zira?” Kesusek: “Bai afaldua niz. Bai!”. Etzen egia bainan nahi zituen bixkotx hek jastatu. Zeren mutil zaharra zen, emazterik etzuen, bereber bizi zen. “Bai afaldua, naiz bai, bai! Afaldua naiz, eztu balio desarrainatzea afaldua naiz; beraz bixkotxa janen dugu!” Nagusi gazteak, Maixterrek: “Ez! Bixkotxak beroak dira, labetik atera berriak, ez duzu janen, bixkotxak biharko dira. Bihar dira Urdoseko bestak eta. Bihar onak izanen dira, bainan egun ez! Ez!”

Kesus eta bertze biak supazterrean egon dira, kontu kontari.

Erran behar dut bertze gauza bat ahantzi dutena, bainan interesgarria dena. Zeren denbora hartan, gure gazte denboran, kafea, kafea ez genuen Baigorrin erosten, Baztanetik ekartzen zaukuten. Zeren kafea, akeita… bazen halako tabu bat; akeita emazteek goxoki edaten zuten: “Akeita edanen dinau!” eta goxoki, ixilean, edatzen zen kafea, zen gauza bat tabu! Eta beraz kafea edan dute eta “Hunekin etzira etxera joanen, iluna da, ortzia da. Bihar goizean joanen zira, denbora guzia izanen duzu muga pasatzeko eta Baztan aldera joiateko. –Bai, bai, ni gogotik egonen naiz hemen!”

Tenorea etorri da, etzateko tenorea. Eta beraz anderea aldatu da eta hiruak eman dira ohearen ondoan belauniko eta otoitza egin…… eta andere gaztea eman da ohean… astian erran dut etxea nola egina zen luzetara, hola, eta delako Maxterrenean, hor, bazen sua, mahaina, jateko mahaina, eta han ohea; dena sala berean, erridau ttipi bat baizik etzen. Segitzen nauzue? Otoitzean ematen dira eta nnnnnn eta anderea ematen da murruari kontra, bere ondoan ematen da nagusi gaztea eta ohe hegian Kesus, hiruak ohe berean,

Lokartzen dira eta gau erditan, akeitaren eragina, nagusi gazteak sentitzen du behar bat (tripa hunkituz). Ohetik ateratzen da, gibelera begiratzen du: “Ja ja ja ez ditiat utziko bi gazte horiek ohean ni gabe!” Hartzen du kadira bat eta bien artean ezartzen du ohean, alde batetik emaztea eta bestaldetik gizona eta ateratzen da, badakizu lehenago zaku bat ezartzen zuten eta… Beraz behar zuena egiten zuen eta berritz sartzen zen, kadera kendu eta gure gizona etzaten da.

Goizeko lau orenetan. Haizearekin behitegiko atea banbaka: “Dinbi! Danba!” Eta gure nagusi gazteak atea etsi behar! Jeikitzen da, Kesus pasatzen du, eta bi gazteak ahanzten ditu, eta, bere soinekoa emaiten du, …., burutik beheiti emaiten du, ateratzen da atearen hestera eta, atera delarik neskak erraten dio Kesusi: “Balia zaite! Orai duzu denbora. Kanpoan da balia zaite orain, balia zaite, zure biziko xantza duzu!”

Kesus jeikitzen da eta… bixkotxaren jatera joaiten da.

Urriaren 15ean, astearte arratsaldez, zer ekitaldi pollita herriko eskolaren inguruan! “Marijane Minaberri” izendapena emana izan zaio eskolari, Suaia elkarteak eta Herriko Etxeak partzuergoan antolaturik.

Estreinaldi horren karietara, bazen jende multxo pollita bildua. Lehenik, bistan da, han bereko eta Urepeleko haurrak, berrogei bat orotara, beren erakasleekin: bi eskolak elkartuak dira, haur ttipienak Bankan direla eskolatuak, handienak Urepelen, eta hori imertsio edo murgiltze sisteman, erran nahi baita euskarari lehentasuna emanik.

Pentsa beraz ezin hobeki heldu zaiola herriko eskola horri Marijan Minaberri euskaltzale suharraren izena hartzea! Ondoan bazen jende ezagunik ere: lehen lehenik Marijanen familiakoak, Terexa 91 urteko ahizpa eta Isabelle iloba, hor ere Lucien Etxezaharreta (Maiatz),

Mizel Jorajuria eta Piarres Aintziart (Euskaltzaleen Biltzarra), Sagrario Aleman eta Andres Iñigo nafar euskaltzainak, Mixel Oçafrain Bankako auzapeza eta Mixel Ernaga Urepeleko auzapeza, Oskorri taldeko Natxo de Felipe kantaria, Laka bertsularia, Terexa Lekunberri (EKE), Elise Dilet (Ikas), Annick Trounday departamenduko kontseilaria, Aude Muller Hezkunde Nazionaleko ikuskaria, herritarrak ere hor, Mixel Urricariet, Frantxua Juanicotena eta beste.

Ramuntxo Çaldumbide herriko idazkariak kudeatu du ekitaldia. Lehenik haurrek biziki polliki kantatu dute “Bil, bil, bil” (Marijanen hitzak, Oskorrik musikatua), Natxo de Felipek gitarraz lagundurik, ondotik Natxok berak eman du hain ezagutua bilakatua den “Marijane kanta zan” kantua, hor aldiz haurrek lagundurik, Natxok hitz pollitez agurtzen zuela Marijane zena, “andere umila, andere emana, andere eskuzabala”. Lakak bere aldetik lau bertsu eder kantatu ditu (ikus beherago). Eta “Marijane Minaberri eskola” plaka agertu dute Antton Hariñordoki ‘Suaia’ elkarteko lehendakariak eta Anita Falxa erakasleak.

Gero lerrokatu dira Marijan zenari buruzko hitzaldi suharrak. Suaia elkartea izan da proiektu horren bultzatzailea eta elkartearen izenean Katixa Dolhare Çaldumbidek laudatu du Marijan “aitzindaria”. Mixel Oçafrain auzapezak “Marijan, zure lana, gogoeta eta izpiritu xorrotxa beti bizirik egon ditela herrian” du opatu. Mizel Jorajuriak, Euskaltzaleen Biltzarrak plazaratu berria duen “Marijan Minaberriren meategitik” liburu gustagarriaz du hitzegin.

Sagrario Aleman, Annick Trounday eta Aude Muller (euskararen ikasten hasia den inspektorea, erran daukunaz) ere suharki mintzatu zaizkigu, “Marijan omentzeko modu oso pollita, ezin aproposagoa” dela zioelarik Sagrariok. Azken hitza Terexa ahizpari: “Izigarri hunkia naiz, ez dut gauza onik baizik entzun, deneri milesker”. Hurrupaldi-janaldi batekin bururatu den elgarretaratze gozagarria.

P.J.

Bankako eskolak Marijan Minaberri izena (2019-X-15)

Doinua: Gure herriko ihiztarieri

Eskola gehienek badute berena
jakin behar dena
Bankak ez du hautatu izenik txarrena
Atalkinean sortu zen alabarena
herriko idazkari izan zenarena
euskara loreztatzen zabilanarena.

Marijanek bazuen luma urrezkoa
hau aitortzekoa
euskaltzaleek miresten dugun gisakoa
olerki ipuinetan nolako jokoa
euskara distiratsu bilakatzekoa
haurrek eta helduek erabiltzekoa.

On da haren izena hemen ikustea
hau denen ustea
haren ipuin zonbaitzu buruz ikastea
Marijan airosa zen, omorez betea
haren kantu pollitak gogoz abestea
hola, euskal gogoa ukaiten hastea.

Izen ta izanaren arteko lotura
ederra jostura
murgiltze eredua Bankara heldu da
haurrak euskal kulturan hezteko mentura
azkenean joan da gure arrangura
irabazle haundia baita orai haurra.

J.L. LAKA

Euskaltzaleen Biltzarra elkartearen biltzar nagusia iragan da maiatzaren 11n, larunbat goizez, Bankan, Olhaberri ondare zentroan.

Euskaltzaleen Biltzarreko Miren Amestoy, Beñat Soulé eta Mizel Jorajuria

Mizel Jorajuria elkarteburuak aipatu ditu iragan urteko harat-hunatak, eta berezikiago elkarteak argitaratu berri duen “Marijan Minaberriren meategitik” liburua. Obra oso pollita, Marijanen antzerki, ipuin, berstu eta olerki hautatuez osatua, hots antologia ezinago aproposa nornahirentzat.

Heldu den uztailean elkarteak Bilbo aldera prestatzen ari duen ateraldi kulturala ere aipatua izan da, euskaltzale guzieri idekia dena, egun gozagarria.

Beñat Soulé diruzainak bere aldetik diru konduen berri eman du. Diru gutirekin ari dela elkartea euskararen alde lanean, gutirekin baina gogo handiz.

Ondotik, Suaia elkartearekin partzuergoan, Marijan Minaberri, Banka Atalkieneko alaba (geroztik aurtikia izan den etxea) da ohoratu. Antton Hariñordoki Suaia elkarteko arduradunak ekitaldi hortaz bere atsegina adierazi du.

Mizel Jorajuriak, bere aldetik, muntatutako diaporama pollit baten bidez labur bildu dauku Marijanen biziko ibilbidea. Harrigarria da zenbat lan bazuen eginik Marijanek euskararen alorrean, egiazko aitzindari izan zela alor hortan.

Bai, merezi du Bankarren eta oro har Euskaldun guzien estimua. Eta hain zuzen Michel Urricariet hautetsiak berri guziz ona jakinarazi dauku: heldu den urrian herriko eskolari emanen zaio ‘Marijan Minaberri’ izena. Urrats goresgarria.

Bertsuak ere altxatu dira, Laka eta Mixel Xalbadorrenak, Marijanen laudoriozkoak.

Laka kantari, Xalbador adi.

Ekitaldiaren bukaeran, Euskaltzaleen Biltzarrak hiru emazte ohoratu ditu, lore azau bana eskainiz: Mirentxu Berho senpertar gaztea, hunek Marijan Minaberriren obren erreferentzia guzien bilketa lana eginik; Ojalvo anderea, Marijanen adiskide mina zena eta haren kaier manuskritoak eskutan dauzkana; eta Hélène Dolhare ezpeletarra, “Marijan Minaberriren meategitik” liburua marrazki zinez pollitez apaindu duena. Eskertuak izan dira beren ekarpenaz.

Ojalvo anderea ere eskertua izan da.

Hélène Dolhare marrazkilaria ohoratu da, Piarres Aintciarten eskutik.

Ekitalditik landa, multxo pollita bildu da Erreginaneko mahain onaren inguruan, giro ezinago hobean, bertsu eta kantu artean.

Mixel Xalbador eta Laka bertsulariekin, Erreginanean

Testua: Peio Jorajuria. Argazkiak: Peio Soulé eta Peio Jorajuria.